تحلیل تضاد کنشگران اجتماعی در بهره برداری و حفاظت از منابع طبیعی و اثرات آن بر راهبردهای معیشت خانوارهای روستایی: مطالعه موردی در حوضه های آبخیز دوراهان و چشمه علی- له دراز

منابع طبیعی در بیشتر موارد به عنوان کالای مشترک کنشگران ذی نفع مختلف در نظر گرفته می شود که هر یک ممکن است منافع مختلف و اغلب رقابتی با یکدیگر داشته باشند. شواهد نشان می دهند که در بسیاری از موارد ذینفعان منابع طبیعی به علت رفع نیازهای معیشت خود و منافع متضاد بر سر منابع طبیعی دچار رقابت و درگیری می شوند. هدف این پژوهش شناخت کنشگران، منافع و منابع آنها و ترسیم الگوی تضاد بین آنها، همچنین تحلیل تأثیر تضادها بر راهبردهای معیشت خانوارهای روستایی در حوضه های دوراهان و چشمه علی در استان چهارمحال و بختیاری است. در این زمینه از یک روش شناسی ترکیبی شامل طرح مطالعه چند موردی با واحدهای تحلیل چندگانه و پیمایشی که درون این مطالعه موردی قرار گرفته است استفاده شد. دو حوضه آبخیز (هریک حاوی چند روستا) دارای منابع مختلف طبیعی با مالکیت های مختلف ملی و مردمی که گزارشاتی در مورد اختلاف مالکیت مردم آنها با اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ثبت شده بود مورد بررسی قرار گرفتند. در گردآوری داده ها از روش های کیفی از جمله مشاهده، مصاحبه های نیمه ساختارمند، گروه های متمرکز، نقشه کشی ها و نمودارهای ون به کار رفت. داده ها نهایتاً از طریق تکنیک ارزیابی الگوی تضاد (cpa) مورد تحلیل قرار گرفتند. همچنین یک نمونه ای 130 نفره از 358 خانوار روستایی با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک انتخاب شدند و با کمک ابزار پرسشنامه به طور ساختارمند مصاحبه شدند. داده های کمی با کمک پرسشنامه تعدیل شده بوسیله تیم پژوهش جمع آوری گردیدند که روایی و پایایی آن از طریق پانل تخصصی تیم پژوهش، انجام مطالعه پیشاهنگ و ارزیابی آماری کرونباخ آلفا (بین 65/0 تا 83/0) ارزیابی و تصحیح گردید. داده های کمی به کمک نرم افزار spss20 تجزیه و تحلیل شدند. هر یک از کنشگران بیرونی و درونی حوضه های آبخیز منافع مختلفی داشتند، که این منافع باعث ایجاد تضاد بین آنها شده بود. همچنین میزان تضاد بین هر یک از کنشگران در سطح متفاوتی قرار داشت، به طوری که بیشترین میزان تضاد مردم با کنشگران حفاظت گرا ارزیابی شد، در صورتی که تضاد با کنشگران دیگر در حد اختلاف یا یک نارضایتی ناشی از خدمات رسانی نامناسب بود. مهمترین پیامد تضاد بین کنشگران، تضعیف معیشت خانوارهای روستایی، مهاجرت خانوارها از روستا و کاهش سرمایه های اجتماعی بشمار می رفت. علی رغم پیامدهای منفی، تضاد در برخی موارد نتایج مثبت کوتاه مدت برجای گذاشته است و باعث بهبود پوشش گیاهی در بعضی مناطق شده بود.